Sosyal Medya da Sosyal Fobiyi Destekliyor!
Sosyal medya toplumsal fobiyi destekliyor. Uzmanlar, toplumsal fobinin ekseriyetle çocukluk devirlerinde başladığını belirterek ikazlarda bulundu.
Sosyal fobinin çoklukla çocukluk devrinde başladığını ve ergenlikte tepe yaptığını anlatan Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Zeki çocukların ergenlik periyodunda akademik muvaffakiyetlerinin düşmesinin en yaygın sebeplerinden biri de toplumsal telaş bozukluğudur.” dedi.
“Sosyal fobisi olan bireyler kendilerini olduğundan daha kıymetsiz algılarlar. Bu da özgüven eksikliğine, korkaklığa ve depresyona yatkınlığa neden olur.” diyen Prof. Dr. Tarhan, bizim toplumumuzun, kültürel olarak toplumsal fobiyi destekleyen bir yapıya sahip olduğunu lisana getirdi. Toplumsal medyanın toplumsal fobiyi desteklediğini de anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Günümüzde çocuklar daima bir şeyler seyrederek büyüyor. Lakin daima seyreden bir çocuk, ileride de hayatı seyretmeye başlıyor ve pasif, toplumsal kaçınma içinde bir bireye dönüşüyor. Seyreden değil, sorgulayan ve üreten bireyler yetiştirmek istiyorsak, çocuklara kusur yapma hakkı tanımalı ve ekran müddetini sonlandırmalıyız.” dedi. Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, toplumsal fobi konusunu kıymetlendirdi.
Sosyal dert ve toplumsal fobi farklı kavramlar
Sosyal fobik şahısların çekingenliği ve utangaçlığı daha ağır ve şiddetli yaşadıklarını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Bu durum, kişinin meslek hayatını ve günlük yaşantısını olumsuz tesirler, gelişimini maniler. Toplumsal fobi, kişinin tüm performansını tesirler ve zekasını, yeteneğini kullanmasını mahzurlar. Bu nedenle toplumsal tasa ve toplumsal fobi farklı kavramlardır. Kültürümüzde, bilhassa Doğu kültüründe ve Anadolu’da utangaçlık yüceltilir. Bu durum, toplumsal dert olarak görülebilir. Bu nedenle bireyler utangaç durur, fazla risk almaz ve sessiz kalırlar. Bu davranışları toplumsal fobi olarak değerlendirmemek gerekir. Zira bunlar öğrenilmiş davranışlardır. Lakin toplumsal fobisi olan bir öğrenci için derste tahtaya kalkmak bir eziyet haline gelir. Kelamlı imtihanda tutulur, hiçbir şey yapamaz, eli ayağı titrer, nefes alamaz, kıpkırmızı olur ve konuşamaz. Bildiklerini bile anlatamaz. Bu durum, toplumsal telaş yaşayan bireylerin tüm muvaffakiyetini ve performansını olumsuz tesirler.” dedi.
Çekingen şahıslar istemedikleri halde yalnız kalırlar
Bir de utangaç kişilik olduğunu ve literatürde “avoidant kişilik” olarak geçtiğini anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Bu bireyler istemedikleri halde yalnız kalırlar. Yalnız kalmak istememelerine karşın farkında olmadan kendilerini yalnızlığa sürüklemişlerdir. Bu bireyler içe kapanıktırlar. Şizoid bireyler de içe kapanıktır, lakin onlar yalnız kalmaktan rahatsız olmazlar, tersine güzellerine sarfiyat. Halbuki kaçıngan utangaç kişilikler, istemedikleri halde yalnız kalırlar. Toplumsal çekingenliğin üzerine bir türlü gidemezler. Bir nevi toplumsal felç geçirirler, ilerleyemez ve adım atamazlar. Kalabalık bir ortama girdiğinde herkesin ona baktığını hisseder. Daima olarak oburlarının dikkatinin üzerinde olduğunu düşünür. Bir topluluğa girdiğinde herkesin onu izlediğini zannedebilir ve çabucak sessizce bir köşeye çekilip oturmayı tercih edebilir. Bu tıp bireylerde kaçınma davranışı sık görülür.” diye konuştu.
16-29 yaş aralığındaki bireylerin yüzde 36’sında toplumsal telaş görülüyor
Yapılan araştırmalara nazaran, dünya genelinde 16-29 yaş aralığındaki bireylerin yüzde 36’sında toplumsal korku görüldüğünü lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Bu hayli yüksek bir oran. Genel olarak ise dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 8’i hayatlarının bir periyodunda toplumsal fobi yaşayabiliyor. Değişik olan ise toplumsal derdin gelişmiş toplumlarda daha yaygın olması, gelişmemiş toplumlarda ise daha az görülmesi. Gelişmekte olan toplumlarda, bilhassa global kapitalist sistem rekabeti teşvik ettiği için toplumsal tasa daha fazla hissedilebiliyor. Atılgan olan, risk alan ve özgüveni yüksek bireyler muvaffakiyete ulaşırken, bunu yapamayan bireyler kendilerini yetersiz hissediyor. ‘Yapmam gerekiyor ancak yapamıyorum’ kanısı, toplumsal korkuyu daha da artırıyor. Komşusunun kızıyla evlenen, babasının işini devralan ya da köy ortamında kalan bir bireyin toplumsal beklentileri de daha hudutlu oluyor. Bu nedenle, toplumsal telaş bu toplumlarda daha düşük düzeyde görülüyor. Ayrıyeten, toplumsal derdi olan bireyler daima olarak güvenlik arayışında oluyor. ‘Güvende miyim, kusur yapar mıyım?’ üzere niyetlerle hareket ediyorlar. En büyük kaygıları kusur yapmak, mahcup olmak ve rezil olmaktır. Bu endişeler, kaçınma davranışlarını daha da besliyor. Çoğunlukla bu bireyler mükemmeliyetçi bir yapıya sahiptir. Her şeyin dört dörtlük olmasını isterler fakat ‘Bunu kusursuz yapamam’ niyetiyle hiçbir şey yapamaz hale gelirler.” biçiminde konuştu.
Sosyal fobisi olanlar, kendilerini inançta hissettikleri ortamlarda bu korkuyu fazla hissetmiyor
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bazı çocukların, meskende kendilerini güçlü hissederken, dışarıda tam karşıtı bir tutum sergileyebildiklerini kaydederek, “Evde anne ve babasına karşı agresif davranan bir çocuk, dışarıda sessiz ve uyumlu olabilir. Toplumsal fobisi olan bireyler, kendilerini inançta hissettikleri ortamlarda bu tasayı fazla hissetmezken, dış dünyada tam aksine sessiz, içine kapanık ve korkulu olurlar. Otorite figürleri karşısında utangaç davranırlar ve kalabalık içinde konuşmakta zorluk çekerler.” dedi.
Sosyal fobisi olan bireylerin mizahı kullanması, tasayı azaltır
Sosyal fobisi olan bireylerin mizahı kullanması, tasayı azaltıcı bir teknik olarak epey tesirli olduğuna da işaret eden Prof. Dr. Tarhan, şöyle devam etti:
“Bunun yanı sıra, korkuya karşı tolerans geliştirmek de kıymetlidir. Terapilerde de bu hususa bilhassa odaklanılır. Toplumsal telaşa sahip bireylerde, olay öncesi yaşanan ‘beklenti anksiyetesi’ yaygındır. Kişi, olacakları düşünerek büyük bir endişe yaşar ve bu yüzden daima kaçınma davranışı gösterir. Kalabalığa karışmaz, topluma girmekten çekinir, otorite figürlerinin yanına gitmek istemez. Bu türlü bir durumda, el ve ayak titremesi, nefes darlığı üzere fizikî belirtiler de ortaya çıkabilir. Birtakım beşerler his söz etmeyen, asık hızlı otorite figürleri karşısında daha da korkulu hale gelirler. Toplumsal tasası olan bireyler, kendilerini rahatlatmayan bu çeşit insanlardan uzak durma eğilimindedir. Bu noktada liderlik anlayışı da büyük kıymet taşır. Gerçek liderlik, parmak sallayan, sert ve otoriter bir tutum yerine, karşısındaki kişinin hislerini okuyarak inanç alakası kuran ve ona uygun biçimde rehberlik eden bir yaklaşımı gerektirir. Kaygıyla yönetilen sistemlerde toplumsal telaşları gidermek pek mümkün olmaz. Lakin itimat temeline dayalı idare anlayışında, önderin birkaç tebessümü yahut olumlu geri bildirimi bile bireyin rahatlamasına yardımcı olabilir.”
Sosyal fobi ergenlikte tepe yapıyor
Sosyal fobinin ekseriyetle çocukluk periyodunda başladığını ve ergenlikte tepe yaptığını anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Zeki çocukların ergenlik devrinde akademik muvaffakiyetlerinin düşmesinin en yaygın sebeplerinden biri de toplumsal dert bozukluğudur. Sosyal fobisi olan bireylerin ekseriyetle kusurlu otomatik niyetleri vardır. Terapilerde, bu cins kusurlu fikirler ayrıntılı bir biçimde ele alınır ve tahlil edilir. Kişi, bu niyetlerini fark ettiğinde ve onların gerçekçi olmadığını anladığında, olumsuz niyetlerini daha kolay yönetebilir. Toplumsal tasaya sahip bir kişi ‘sevgiyi hak etmiyorum, makûs bir beşerim, berbat biriyim, gereğince âlâ değilim, kendime güvenemem, güçsüzüm, zayıfım, başarısızım’ der. Bu bireyler ekseriyetle kendilerini daima olumsuz bir formda algılarlar. Her insanın bir benlik algısı vardır. Şayet kişi, benliğini olduğundan daha büyük görüyorsa narsistik kişilik özellikleri sergileyebilir. Fakat toplumsal fobisi olan bireyler, tam bilakis, kendilerini olduğundan daha bedelsiz algılarlar. Bu da özgüven eksikliğine, korkaklığa ve depresyona yatkınlığa neden olur.” diye konuştu.
Bazı şahıslar alkol kullanarak bu tasayı bastırmaya çalışıyor
Bazı şahısları toplumsal tasayı gizlemek için farklı başa çıkma teknikleri geliştirebildiklerini söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Bazı bireyler alkol kullanarak bu tasayı bastırmaya çalışır. Alkol, kısa vadede rahatlama sağlasa da uzun vadede bağımlılığa yol açabilir. Toplumsal fobisi olan kimi bireyler, sahneye çıkmak yahut kalabalık içinde konuşmak üzere durumlarla başa çıkabilmek için alkol almaya başlar ve vakitle bu alışkanlık bağımlılığa dönüşebilir. Bu nedenle, toplumsal fobi, alkol bağımlılığının art planındaki değerli faktörlerden biri olabilir.” tabirinde bulundu.
Sosyal fobi ile yaşayanlar standart işlerini sürdürebiliyor
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu durum psikoz düzeyine ulaşmadığı sürece toplumsal fobi ile yaşayan bireylerin günlük temel gereksinimlerini karşılayabildiğini ve standart işlerini sürdürebildiğini kaydederek, “Genellikle çalışkan, sevilir ve fedakâr insanlardır. Lakin, mesleklerinde yükseldiklerinde toplumsal fobi bariz hale gelebilir. Bir kişi iş yerinde terfi aldığında, daha fazla beşerle irtibat kurması, toplantılar yönetmesi ve grubunu yönlendirmesi gerektiğini fark eder. Bu durumda, ‘Eyvah, artık daha çok konuşmam, insanları bir ortaya getirip onlarla iş birliği yapmam gerekiyor’ üzere fikirler ortaya çıkar ve panik yapabilir. İşte bu noktada, birçok kişi terapist ya da uzmana başvurur.” biçiminde konuştu.
Sosyal fobide ne çeşit tedaviler uygulanıyor?
Sosyal fobi tedavisinde, öncelikle bireye uygulanan çeşitli ölçeklerle toplumsal fobinin şiddetinin belirlendiğini ve daha sonra, kişinin otomatik fikirleri ve kusurlu inanışları belirlendiğini lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Tedavide çekirdek sorunlara odaklanıldığında, toplumsal fobiye dair birçok belirti de tahlile ulaşabilir. Günümüzde sıkça kullanılan tekniklerden biri de VR (Virtual Reality – Sanal Gerçeklik) gözlükleridir. Bu gözlükler, üç boyutlu bir ortam sunduğu için kişi kendini gerçek bir toplantı salonunda üzere hisseder. Kendi toplumsal tasasının ağır olduğu alana nazaran; kalabalık önünde konuşma, sunum yapma ya da beşerlerle etkileşime girme üzere misyonlar verilir. Tıpkı vakitte, nörofeedback aygıtları kullanılarak kişinin beyin dalgaları takip edilir. Korku düzeyi yükseldiğinde; Beta dalgaları artar, cilt sıcaklığı yükselir, terleme ve cilt iletkenliği artar. Bu fizyolojik yansılar, aygıtlar sayesinde anlık olarak izlenir. Geri bildirim terapisi uygulanarak, kişi bu durumlarla baş etmeyi öğrenir. Vakitle, maruz kalma terapisi ile duyarsızlaşma sağlanır. Kişi, denemeler ve uzman yardımıyla bu kaygılarını aşarak toplumsal ortamlara daha rahat girmeye başlar.” diye konuştu. Sosyal derdi olan bireylerin kadercilikten vazgeçmeleri gerektiğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Eğer ‘Bu benim kaderim’ diyerek durumu kabullenirlerse, bu bir seçim olur ve sorumluluk büsbütün kendilerine ilişkin hale gelir. Halbuki gelişmek için hesaplanabilir riskler almak gerekir.” diye konuştu.
Kültürel olarak toplumsal fobiyi destekleyen bir yapıya sahip bir toplumuz
Bizim toplumumuzun, kültürel olarak toplumsal fobiyi destekleyen bir yapıya sahip olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Çocuklara ‘Sus küçüğün, kelam büyüğün’ yahut ‘Büyüklere yanıt verilmez’ üzere tabirlerle büyümeleri öğütleniyor. Bu cins telaffuzlar, sorgulamayı engelleyen, hislerin bastırılmasını teşvik eden ve utangaçlığı yücelten bir anlayışı beraberinde getiriyor. Geçmişte bu yaklaşım, gençlerin yanılgı yapmasını önleyerek toplum içindeki ahengi artırıyordu. Fakat günümüz artık bir irtibat çağı ve global rekabetin son derece ağır olduğu bir periyot. Bu ortamda başarılı olabilmek için barışçıl rekabet içinde yer almamız gerekiyor. Bu yüzden çocuklarımızın gelişimi için, onları koruyup her yanılgıdan uzak tutmak yerine, hesaplanabilir riskler almayı öğrenmeleri gerekiyor. Bilhassa toplumsal telaşı olan bireylerin, uğraş sarf edebilecekleri, uğrunda uğraş edecekleri bir maksatları olmalı. Şayet bir insanın ulaşmak istediği bir ego ideali varsa, bu amaca giderken karşısına çıkan pürüzleri de aşabilir.” dedi.
Anne babalar çocuklarına yanılgı yapma hakkı tanımalı
Gençlere “En büyük zafer, insanın kendisine karşı kazandığı zaferdir” bildirisini da veren Prof. Dr. Tarhan, “Bu zafer; içimizdeki tembelliğe, kaygılara, süreksiz heveslere, dileklere ve zevk tuzaklarına karşı verilen çabayı kapsar. Gençler, bu çabanın muvaffakiyet olduğunu bilmeli ve yanılgı yapmaktan korkmamalıdır. Anne babalar da bu süreçte çocuklarına yanılgı yapma hakkı tanımalıdır. Kusur yaptığında, yalnızca yanılgılarına odaklanmak yerine, ‘Bak, şunları çok hoş yaptın, bunu da düzeltebilirsin’ diyerek takviye olmalılar.” dedi.
Sosyal medya toplumsal fobiyi destekliyor
Sosyal medyanın toplumsal fobiyi desteklediğini de anlatan Prof. Dr. Tarhan, “Günümüzde çocuklar daima bir şeyler seyrederek büyüyor. Lakin daima seyreden bir çocuk, ileride de hayatı seyretmeye başlıyor ve pasif, toplumsal kaçınma içinde bir bireye dönüşüyor. Ellerinden düşmeyen tabletler, onların toplumsal maharetlerinin gelişmesini engelleyerek kaçıngan bir kişilik yapısına yol açıyor. Tahminen toplumsal fobik üzere görünmüyorlar fakat tembelleşiyorlar, yetenekleri köreliyor. Bu yüzden seyreden değil, sorgulayan ve üreten bireyler yetiştirmek istiyorsak, çocuklara yanılgı yapma hakkı tanımalı ve ekran mühletini sonlandırmalıyız. Günümüzde pek çok ülke, çocukların ekran müddetlerine kısıtlama getirdi. Bizde de bu bahis tartışılıyor ve yakın vakitte bilhassa 13 yaş altı çocuklar için bir düzenleme çıkması bekleniyor” diye konuştu. (BSHA – Bilim ve Sağlık Haber Ajansı)
