Sıcak Havalarda Çalışma Nasıl Olmalı?

Türk Tabipleri Birliği Emekçi Sıhhati ve İşyeri Hekimliği Kolu ve  Türk Tabipleri Birliği Merkez Kurulu, sıcak havalarda çalışan işçilerin sıhhati konusunda bir açıklama yaptı. 

Sıcak havalarda çalışma nasıl olmalı? Hava sıcaklıkları çok arttı. Klima/vantilatör olmadan meskende oturan, ofiste çalışan şahısları bile çok bunaltan bir hava var bugünlerde. Açık havada güneş altında çalışmak zorunda olan personeller ise neredeyse hiçbir tedbir alınmadan, hayati risk altında çalışmaya devam ediyorlar.

İskenderun’da 26 Temmuz’da iki askerimizin sıcağa bağlı su kaybından öldüğü düşünülmektedir. Ulusal Savunma Bakanlığı’nın açıklamasında “…ölüm nedenlerinin çok sıvı kaybına bağlı (dehidratasyon) kandaki sodyum seviyesinin sebep olduğu çoklu organ yetmezliği tespiti yapılmıştır” denilmiştir. Gerekli tedbirler alınmazsa bilhassa çalışanlarda sıcağa bağlı ölümlerin daha da artacağından kaygı etmekteyiz.

Meteoroloji tarafından her gün ilan edilen sıcaklıklar gölgede ölçülen bedellerdir. Halbuki personellerimiz direk güneşin altında saatlerce çalışmak zorundalar.

Sıcak havanın canlıya vereceği ziyanı yalnızca sıcaklığı ölçerek anlayamayız. Ayrıyeten bağıl nem ölçüsünü da bilmek ve buna nazaran bir ısı indeksi çıkarmak gerekiyor. Bağıl nem arttıkça hissedilen sıcaklık artmaktadır. Şöyle bir örnek vererek açıklamak daha anlaşılır olacaktır: Ölçülen sıcaklık 37,7 C° iken, bağıl nem oranı %20 ise hissedilen sıcaklık 36,4 C°, %80 ise hissedilen sıcaklık 70,2 C° olmaktadır. Ülkemizde bilhassa güney kıyı bölgelerinde nem oranının çok yüksek olduğunu biliyoruz.

Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün web sayfasına bakıldığında 26 Temmuz 2025 tarihinde ölçülen en yüksek sıcaklığın Şırnak, Cizre’de 48,9 C°, nem oranının da Adana’da %96 olduğunu, bu sıcaklıkların önümüzdeki haftada da devam edeceği, dikkatli olunması ve mecburî olmadıkça 11.00-15.00 saatleri ortasında dışarıya çıkılmaması gerektiği bildirilmiş olduğu görülmektedir. Sağlık Bakanlığı (SB) ile Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı-İş Sıhhati ve Güvenliği Genel Müdürlüğü (ÇSGB-İSGGM) web sayfalarında ise bu bahisle ilgili hiçbir ikaza ve tedbire rastlanmamıştır.

Açık havada çalışan inşaat emekçileri, yol bakım çalışanları, mevsimlik tarım emekçileri, liman/tersane çalışanları, elektrik/su/doğalgaz arıza, tamirat, bakım personelleri, kuryeler, turistik tesislerde çalışan emekçiler ve kapalı ortamlarda çalışan fabrika, atölye, depo vb. emekçileri hayati tehlike alında çalışmaktadırlar. Onları korumak hepimizden çok devletin sorumluluğundadır.

Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na bağlı Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün, her gün bölgelere nazaran ısı indeksi tabloları hazırlaması (Grup 1: Dikkat/Sıcak, Küme 2: Çok Dikkat/Çok Sıcak, Küme 3: Tehlike/Tehlikeli Sıcak, Küme 4: Çok Tehlike/Çok Tehlikeli Sıcak), SB ve ÇSGB ile koordine olarak en azından Küme 4 olarak hesaplanan bölgelerde işin hemen durdurulmasına yönelik merkezi bir kararın verilmesi ve bunun duyurulması gerekmektedir.

Örneğin, Birleşik Arap Emirlikleri’nde 15 Haziran-15 Eylül ortası 12.30-16.00 saatleri ortasında çalışmak yasaklanmıştır. Yunanistan geçen hafta 12.00-17.00 saatleri ortasında işi durdurduğunu açıklamış, özel kesimde uzaktan çalışmaya geçilmesini önermiştir.

Sıcaklıkların beşerde yaratacağı ziyanlar ölçülen sıcaklığa, bağıl nem oranına, ortamda gölge varlığına, hava akımına, giyilen kıyafete, kişinin harcadığı vücut gücüne, eforuna ve şahsî sıhhat durumuna nazaran değişmektedir. Çocukların, yaşlıların, hamilelerin, kronik hastalığı olanların (hipertansiyon, şeker hastalığı, böbrek yetmezliği, kalp hastaları, psikiyatrik hastalıklar vb.), çok ilaç kullanan, çok kilolu/çok zayıf olanların, bedenden su kaybına neden olan kusma-ishal üzere hastalıkların varlığı kişinin sıcaktan daha çabuk etkilenilmesine neden olmaktadır. Gereğince su içmemek, çok fazla çay-kahve, kafeinli/gazlı/şekerli içecek tüketimi, alkol kullanımı, kalorisi yüksek besinle beslenmek, açlık durumu sıcaktan etkilenmeyi daha da artıracaktır. Terlemeyi engelleyecek kıyafet giymek, yıkanmamak/cildin pak olmaması (ter gözeneklerinin tıkalı olması), hami şapka kullanmamak da olayın şiddetini artıran etkenlerdir.

Aşırı sıcaklarda güneş altında yahut kapalı havasız ortamlarda uzun mühlet mola vermeden çalışmak ölümcül sonuçlara bile yol açabilmektedir. Yorgunluk, halsizlik, bitkinlik, mide ve kas krampları, kusma, ateş, çok terleme, teneffüs düşüncesi, şuur bulanıklığı, konuşma bozukluğu yaşanabilmektedir. Bu durumda kişiyi ivedilikle serin gölgelik bir yere almak, azar azar su içirmek ve dinlenmesini sağlamak gerekmektedir. Sıcak çarpması ise bedenin ısı istikrar sistemini bozulması sonucu yüksek ateş, terleyememe, kuru ve kırmızı deri, süratli ve yüzeysel nabız, nefes darlığı, kas kasılmaları, şuur kaybı ile giden ölümcül bir durumdur. Çabucak 112 tıbbi acil yardım takımları çağrılmalı, kişi hastanede tedavi edilmelidir.

2012 yılında yayımlanan 6331 Sayılı İş Sıhhati ve Güvenliği Kanunu’na nazaran özel/kamu fark etmeksizin her işyeri İSG uygulamaları mecburî hale gelmiştir. Ülkemizde 19,5 milyonu özelde, 5,5 milyonu kamuda olmak üzere yaklaşık 25 milyon çalışan vardır. 13 yıldır zarurî olmasına karşın sayısını tam bilmemekle bir arada hâlâ birçok işyeri İSG hizmeti almamakta, iş güvenliği uzmanı ve işyeri tabibi bulundurmamakta, bu durum ÇSGB tarafından faal denetlenmemekte ve caydırıcı tedbirler ne yazık ki alınmamaktadır. Bu alandaki mevzuat patronun İSG maliyetini azaltma ve personel sıhhati ve güvenliği hizmetlerini piyasaya açma dışında bir işe yaramamıştır. Her ay 100-200 ortası emekçimizi iş cinayetlerinde kaybetmeye devam ediyoruz. Çalışırken/çalıştığı için hastalanan emekçilerin istatistiklerini sağlıklı tutamıyor, meslek hastalığı tanısı koyamıyoruz.

İşyerine ve yapılacak işe yönelik risk değerlendirmesi yapılması, çalışırken/çalıştığı için emekçinin sıhhatinin bozulmaması, meslek hastalığı ve iş kazalarına yönelik işyerinde tedbirlerin alınması, sıhhatinin geliştirilmesi için çalışma ortamının uygunlaştırılması patronun sorumluluğundadır. Her çalışan işyeri tabibi tarafından işe giriş sırasında muayene edilmeli, sıhhat durumuna uygun bir işe yerleştirilmeli, işin tehlikeleri ve yaşanabilecek riskler hakkında bilgilendirilmeli, işin tehlike sınıfına nazaran personeller en az 1-5 yılda bir periyodik muayeneye çağrılmalıdır. Sıcakta çalışmasında sakınca bulunan, örneğin kronik hastalığı bulunan çalışanların işyeri doktoru tarafından belirlenmesi, alınması gereken tedbirler ve gerekiyorsa iş değişikliği teklifinin patrona yapılması gerekmektedir.

Birçok şirket/firma/kurum sıcakta çalışmanın yaratacağı sıhhat meseleleri ve alınması gereken tedbirlerle ilgili broşürler yayımlamakta ve çalışanlarını bilgilendirmekte, eğitimler vermektedir. Ülkemizde bütünsel olarak personel sıhhati ve güvenliğine yaklaşım sorunu vardır. Patronu/üretimin değil personelin sıhhatini ve güvenliğini merkeze alan merkezi uygulamalar ve tedbirler olmadıkça alınacak ferdî tedbirlerin bir tesiri olmayacaktır. Kayıt dışı istihdamla gayret ve sendikalaşma oranının artması da bu alandaki kazanımların açısından çok kritiktir.

Kontrol hiyerarşisi, çalışanları tehlikelerden korumak için güvenlik tedbirlerini belirleme ve sıralama formülüdür. En etkiliden en az tesirliye gerçek sıralanırsa bunlar “ortadan kaldırma”, “ikame”, “mühendislik kontrolleri”, “idari kontroller” ve “kişisel hami ekipman”ı içerirler. Sıcak havalarda çalışma için denetim hiyerarşisinin birinci adımı yani “ortadan kaldırma”, hava çok sıcak olduğunda çalışmama manasını taşır. Bu kararı devlet otoriteleri vermeli, bunu tüm şirket/firma/kurumlara duyurmalı, yasağın ihlali durumunda çok ağır yaptırımlar uygulamalıdır. “İkame” adımı ise, işi öteki bir ortamda/zamanda/yöntemler/ekipmanla yapmak manasını taşır. “Mühendislik önlemleri” de çalışma ortamının gölgelendirilmesi, havalandırılması, soğutulması vb. süreçler olarak tanımlanabilir. “İdari önlemler” başlığı çok çeşitlidir, vardiyalı çalışma, mola mühletleri, kronik hastalığı olanların iş değişiklikleri vb. uygulamaları içerir. Denetim hiyerarşisinde “kişisel esirgeyici ekipman” adımı ise en son uygulanacak yoldur. Sıcak havaya uygun pamuklu/ince iş kıyafeti, güneşten koruyacak şapka, gözlük, güneş kremi vb. sağlamak patronun sorumluluğundadır. Ayrıyeten patron çalışanlar için kâfi ölçüde içecek soğuk su (yalıtımlı su matarası ile) sağlamalı, duş alabilmeleri için ortam oluşturmalı, çalışama bölgesinde gölgelik alan oluşturmalı ve dinlenme/mola vakitlerinde serin bir ortam yaratmalıdır.

Termal konfor; bir işyerinde çalışanların, sıcaklık, nem, hava akım suratı üzere şartlar açısından gerek bedensel gerekse zihinsel faaliyetlerini sürdürürken aşikâr bir rahatlık içinde bulunmalarını söz eder. İSG ölçümleri içerisinde fizikî etkenler sınıfında bedellendirilen bir parametredir. Sıcak yahut soğuk çalışma ortamlarında bu ölçümlerin kesinlikle patron tarafından yaptırılması gerekmektedir.

Çalışanların günün en az sekiz saatini geçirdiği işyerlerindeki termal konforun sağlanması son derece kıymetlidir.

Sıcak havalarda çalışmak zorunda kalan çalışanların dikkat etmeleri gerekenler:

1. İşe giriş ve periyodik muayene sırasında var olan hastalıklarınızı, kullandığınız ilaçları, daha evvel geçirmiş olduğunuz operasyonları, değerli hastalıkları işyeri doktorunuzla paylaşın. Yeni bir sıhhat sorunu olduğunda işyeri sıhhat ünitesine başvurarak bu durumu kayıt altına aldırın. İşyeri tabiplerinin sıhhatinizle ilgili ikazlarını dikkate alın, tekliflerine uyun.
2. Güne/işe başlamadan ve iş bitimlerinde kesinlikle duş alın, bedeninizi pak, gözeneklerinizi açık tutun.
3. Terlemeye müsaade eden ince, hafif, açık renk, pamuklu/keten dokuda, kol ve bacaklarınızı kapatan giysiler tercih edin (işverenden/sendikanızdan talep edin).
4. Güneş gören cildinize aşikâr aralıklarla güneş kollayıcı krem sürün (işverenden/sendikanızdan talep edin).
5. Güneş gözlüğü ve geniş kenarlı şapka kullanın (işverenden/sendikanızdan talep edin).
6. Gün içinde en az 2-4 litre pak su için (işverenden/sendikanızdan talep edin). Günde 1-2 adet soda/maden suyu içmeye çalışın.
7. Mümkün olduğu kadar az çay, kahve tüketin, alkol almayın, kafeinli/gazlı/şekerli içeceklerden uzak durun.
8. Ağır, yağlı, şekerli ve karbonhidratlı besinlerden uzak durun, salata, zerzevat ve meyve (sulu ve az şekerli olanları tercih edin) yüklü beslenin.
9. Açık havada çalışma ortamınızda gölge oluşturmaya (şemsiye, tente vb.), kapalı ortamlarda hava akımı oluşturmaya çalışın.
10. Güneşin dik geldiği 11.00-15.00 saatleri ortasında ağır ve vücut gücü gerektiren işleri yapmamaya, sık sık serin ve gölge bir yerde mola vermeye çalışın (işverenden/sendikanızdan talep edin).
11. Çalışma ortamında hayati tehlike olduğunu düşünüyorsanız bunu işverene/sendikanıza bildirin ve çalışmaktan kaçınma hakkınızı kullanın.

6331 sayılı İSG Kanunu’nun 13. unsuru çalışmaktan kaçınma hakkı başlığındadır.

MADDE 13:

(1) Önemli ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar şuraya, şuranın bulunmadığı işyerlerinde ise patrona başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli önlemlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Konsey ivedilikle toplanarak, patron ise derhâl kararını verir ve durumu tutanakla tespit eder. Karar, çalışana ve çalışan temsilcisine yazılı olarak bildirilir.

(2) Şura yahut patronun çalışanın talebi tarafında karar vermesi hâlinde çalışan, gerekli önlemler alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir. Çalışanların çalışmaktan kaçındığı periyottaki fiyatı ile kanunlardan ve iş kontratından doğan öteki hakları gizlidir.

(3) Çalışanlar önemli ve yakın tehlikenin önlenemez olduğu durumlarda birinci fıkradaki yönteme uymak zorunda olmaksızın işyerini yahut tehlikeli bölgeyi terk ederek belirlenen inançlı yere masraf.

(4) İş kontratıyla çalışanlar, talep etmelerine karşın gerekli önlemlerin alınmadığı durumlarda, tabi oldukları kanun kararlarına nazaran iş mukavelelerini feshedebilir. Toplu kontrat yahut toplu iş mukavelesi ile çalışan kamu çalışanı, bu unsura nazaran çalışmadığı periyotta fiilen çalışmış sayılır.