Plastik çağ: Suya geçiyor, toprakta birikiyor

Türk Toraks Derneği Etraf Problemleri ve Akciğer Sıhhati Çalışma Kümesi, plastiklerin etrafa verdiği ziyana dikkat çekti.

Dünya genelinde plastik üretimi 1950 yılından günümüze tam 230 kat arttı. Üretilen plastiklerin yüzde 79’u ise atık haline gelmiş durumda ve ne yazık ki üretilen plastiklerin birçok da tek kullanımlık. 5 Haziran Dünya Etraf Günü münasebetiyle plastik kirliliğine dikkat çeken, Türk Toraks Derneği Etraf Problemleri ve Akciğer Sıhhati Çalışma Grubu Yürütme Kurulu Sekreteri Dr. Öğr. Üyesi Merve Erçelik Koncak, “Plastiklerin tabiatta parçalanıp dağılmasının 500 yıla kadar sürebileceği kimi plastiklerin toprakta sonsuza kadar varlığını koruyacağı düşünülmektedir” dedi. Türk Toraks Derneği Merkez Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Öğr. Üyesi Sabri Serhan Olcay ise “Unutmayalım ki, plastik hasta eder, öldürür ve plastik üretimi, kullanımı ve imha edilmesi tüm canlılar için risklidir” diyerek ikazlarda bulundu.

Tüm dünyada 1972 yılından beri Birleşmiş Milletler Etraf Konferansı’nda alınan kararla 5 Haziran günü “Dünya Etraf Günü” olarak kabul edilmiştir. Bu sene de Dünya Etraf Günü teması tüm dünyada plastik kirliliğine dikkat çekilerek “plastik kirliğiyle savaşın” olarak belirlendi ve plastik kirliliğinin tüm dünyada görünür olması amaçlandı. Son yıllarda önlenemez halde artan çöplerin çoğunluğunu plastik atıkların oluşturması, bu atıkların büyük kısmının da tek kullanımlık plastik gereçlerden kaynaklanması nedeniyle çağımız “Plastik Çağ” olarak isimlendirilmiştir.

“HER YIL YAKLAŞIK 353 TON PLASTİK ATIK ÜRETİLMEYE DEVAM EDİYOR”

Plastik kirliliğinin, iklim değişikliği krizi, tabiat, toprak ve biyolojik çeşitlilik kaybı krizi ve kirlilik ve atık krizini daha da derinleştirdiğini söz eden Türk Toraks Derneği Etraf Sıkıntıları ve Akciğer Sıhhati Çalışma Grubu Yürütme Kurulu Sekreteri Dr. Öğr. Üyesi Merve Erçelik Koncak, kıymetli datalar paylaştı ve şunları söyledi: “Küresel olarak, her yıl tahminen 11 milyon ton plastik atık su ekosistemlerine geçmekte ziraî üretimde plastik kullanımı nedeniyle de kanalizasyon ve çöplüklerden kaynaklanan mikroplastikler toprakta birikmektedir. Plastiklerin tabiatta parçalanıp dağılmasının 500 yıla kadar sürebileceği kimi plastiklerin toprakta sonsuza kadar varlığını koruyacağı düşünülmektedir. Dünyada plastik üretimi 1950’den bu yana yaklaşık 230 kat artmıştır. OECD verilerine nazaran üretilmiş plastiğin yüzde 79’u da atık haline gelmiştir. Her yıl yaklaşık 353 milyon ton plastik atık üretilmeye devam etmektedir. En yaygın plastik kirliliği kaynakları, tek kullanımlık plastikler, endüstriyel üretim artıkları, ticaret ve lojistik, denizcilik ve balıkçılık atıkları, ziraî plastikler ve sentetik tekstillerdir. Ortaya çıkan plastik atıkların yüzde 9’u geri dönüştürülmekte, yüzde 19’u yakılmakta, yüzde 50’si nizamlı depolama alanlarına gönderilmekte ve yüzde 22’si direkt etrafa sızmaktadır. Her yıl yaklaşık 11 milyon ton plastik denizlere karışmaktadır. En çok plastik atık üreten ülkeler ise ABD, Çin, Hindistan, Brezilya, Endonezya’dır. ABD en fazla kişi başı üretimin olduğu, Çin toplam üretimin en yüksek olduğu, Hindistan, Brezilya ve Endonezya ise çevresel sızıntının en yüksek olduğu ülkelerdir.”

“ASTIM, KANSER, ÜREME SİSTEMİ BOZUKLUKLARINA NEDEN OLUYOR”

Türkiye’nin, Avrupa ülkelerinden en fazla plastik atık ithal eden ülke pozisyonunda olduğuna dikkat çeken Dr. Öğr. Üyesi Merve Erçelik Koncak, “2023 yılında Avrupa Birliği ülkeleri ve İngiltere’den toplam 456 bin 507 ton plastik atık Türkiye’ye gönderilmiştir. Bu ölçü, günde yaklaşık yüz yirmi beş çöp kamyonu plastik atığa muadildir. Ayrıyeten plastik üretimi de Türkiye’de 2024 yılında bir evvelki yıla nazaran yüzde sekiz artarak 9.9 milyon tona ulaşmıştır. World Wide Fund for Nature (WWF – Doğal Hayatı Muhafaza Vakfı) Türkiye’nin yürüttüğü ‘Sahil Sahiplen’ programı kapsamında, son bir buçuk yılda 18 kıyıda yapılan incelemelerde 19 bin 50’den fazla atık modülü sayılmıştır. Bu atıkların yüzde 77.9‘u plastik olup, kıyılarda en sık rastlanan kirlilik kaynağı olmuştur. Plastik parçalama ve eritme sırasında ortaya çıkan bölgesel hava kirliliğinin ve toksin salınımının insan sıhhati için astım, teneffüs yolu hastalıkları, kanser ve üreme sistemi bozuklukları üzere hastalıklar açısından risk oluşturduğu gösterilmiştir. Türkiye’den yapılan bir çalışmada damar yolu ile verilen sıvıların mikroplastikiçerdiği ve direkt kana karışan mikroplastiklerin akciğerlere kadar ulaşarak akciğer fibrozisine neden olabileceğinin düşünüldüğü söz edilmiştir” dedi.

SORUNUN GÖRÜLEMEYEN BOYUTU: MİKROPLASTİK ZEHİRLENMESİ

Plastiklerin hayat döngüleri boyunca yani üretimi, bertarafı ve yakılması mühletince sera gazı salınımına neden olduğundan iklim değişikliğine de katkıda bulunduğuna dikkat çeken Dr. Öğr. Üyesi Sabri Serhan Olcay ise plastik krizinin gelecek kuşakları de etkileyeceğini belirterek şunları söyledi: “Türkiye’de atık idaresiyle ilgili siyaset ve yasal düzenlemeler, AB ahenk süreci göz önünde bulundurularak oluşturulmuştur. Türkiye, ilgili memleketler arası kontratlara taraf olup deniz kirliliğinin azaltılmasına ve denetim edilmesine katkıda bulunmayı taahhüt etmiştir. Lakin başka ülkelerle temel farklılıklara bakıldığında; geri dönüştürülebilir atık gayelerinin AB ülkeleri gayelerinin üzerinde olması (2035 yılında Türkiye’de yüzde 40, AB’de yüzde 10), başka ülkelerle tek kullanımlık plastiklerle ilgili mevzuatın olmaması, toplanan besin ambalajlarının tekrar kullanımına yönelik mevzuatın olmaması ve plastik ağlarla ilgili bir ibarenin mevzuatta yer almaması temel sıkıntıları oluşturmaktadır. Unutulmamalıdır ki, bugün yaratılan plastik, gelecek kuşaklar için de bir sorun olmaya devam edecek ve plastik krizini gelecek nesilleri hem de gezegenin sıhhatini da etkileyen kıymetli bir tehdit hâline getirecektir. Balıkların, ölen hayvanların midelerinden çıkan plastik ambalajlar sorunun gözle görülür boyutunu oluşturmaktadır. Sorunun bir de göz ile görülemeyen boyutu var ki, bunu mikroplastik zehirlenmesi olarak isimlendirmek gerekmektedir. Gerek yiyeceklerle, gerekse de teneffüs yolu ile alınan mikroskobik plastik parçacıkları dolanım sistemimize karışarak tüm sistemler ve organlarda hastalık oluşturma potansiyeli taşımaktadır. Unutulmamalıdır ki; bugün yaratılan plastik, gelecek kuşaklar için de bir sorun olmaya devam edecek ve plastik krizini gelecek jenerasyonları hem de gezegenin sıhhatini da etkileyen kıymetli bir tehdit hâline getirecektir. Unutmayalım ki, PLASTİK HASTA EDER, ÖLDÜRÜR ve plastik üretimi, kullanımı ve imha edilmesi tüm canlılar için risklidir” (BSHA – Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı) 

Türk Toraks Derneği Olarak,  Plastik Kirliliğine Dur Diyoruz

Kaynakça:

OECD. (2022). Küresel plastics outlook: Economic drivers, environmental impacts and policy options. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/de747aef-en Jambeck, J. R. et al. (2015). Plastic waste inputs from land into the ocean. Science, 347(6223), 768–771.

Basel Action Network. (n.d.). European Union export data: Plastic waste shipments to Turkey (2023–2024) [Dataset]. Basel Action Network. Retrieved May 31, 2025, from https://www.ban.org/plastic-waste-project-hub/trade-data/eu-export-dataGreenpeace Türkiye. (2024, Kasım 4). Türkiye plastik ithalatında başkan. Yeşil Gazete.

WWF-Türkiye. (2025). Kıyı Sahiplen program sonuçları 2023 – 2024 [Rapor]. WWF-Türkiye. https://wwftr.awsassets.panda.org/downloads/sahil-sahiplen-2023-2024-rapor.pdf

Çağlayan, U., Gündoğdu, S., Ramos, T. M., & Syberg, K. (2024). Intravenous hypertonic fluids as a source of human microplastic exposure. Environmental Toxicology and Pharmacology, 107, 104411. https://doi.org/10.1016/j.etap.2024.104411

Özgen Alpaydin, A., Uçan, E. S., Köktürk, M., Atamanalp, M., Kalyoncu, Ç., Yiğit, S., Uçar, A., Ömeroğlu Şimşek, G., Tertemiz, K. C., Karaçam, V., Ulukuş, E. Ç., Gürel, D., & Alak, G. (2024). Microplastics as a risk factor in the development of interstitial lung disease: A preliminary study. Environmental Pollution, 363(Part 1), 125054.

United Nations. (n.d.). In images: Plastic is forever [Online exhibit]. United Nations. Retrieved May 31, 2025, from. https://www.un.org/en/exhibits/exhibit/in-images-plastic-forever